Een verschil in beeldkwaliteit springt in het oog – Test de LCD-weergave!

Heeft u de weergavekwaliteit van uw LCD-monitor al eens nauwkeurig gecontroleerd? Vaak ontdekt u problemen met de weergavekwaliteit pas door een controle, bijvoorbeeld met behulp van testbeelden. Hier leert u de basisprincipes voor het beoordeling van de weergavekwaliteit van een LCD-display en geven we u hiervoor enkele eenvoudige opties.

De eerste test is eenvoudig. Hierna ziet u een afbeelding met drie vierkanten op een rij. In het midden van ieder vierkant bevindt zich een bijzonder mat afgebeelde, nauwelijks leesbare letter. Deze drie letters vormen samen een woord. Kunt u dit verborgen woord lezen?

Het antwoord is “LCD”. Waarschijnlijk waren deze letters op de meeste monitoren goed zichtbaar.

De volgende test daagt uw monitor al iets meer uit. Net als in de vorige test is er weer een woord verborgen in de weergegeven vierkanten. De kleur van de letters lijkt erg op die van de vakken. In veel gevallen zal het dus lastig zijn om deze in uw browser goed te kunnen onderscheiden. Download de afbeelding en bekijk deze met een softwareprogramma dat geschikt is voor nauwkeurige kleurweergave, zoals software voor beeldbewerking.

Het antwoord is dit keer “EIZO”. Afhankelijk van de verlichtingssterkte of de gebruikersomgeving was dit woord misschien lastiger te herkennen. Als u deze vier letters echter kunt lezen, is de weergavekwaliteit van uw LCD, of eigenlijk het kleurverloop bij stilstaande beelden, bijzonder hoog.

Als u de letters daarentegen ook niet kunt lezen als u iets langer naar de afbeeldingen kijkt, dan laat de weergavekwaliteit te wensen over.

Hieronder gaan we in op de afzonderlijke details. Natuurlijk is de beeldkwaliteit de belangrijkste prestatie van een LCD.

Daarom bieden we u hier een eenvoudige methode om weergave van een LCD-monitor te controleren. U kunt de basiskwaliteit van een display beoordelen met enkele eenvoudige testafbeeldingen, net als bij de eerdere tests. Ten eerste willen we u een indruk geven van het belang van de juiste beeldweergave. Hiervoor controleert u de LCD die u op dit moment gebruikt (om deze website te lezen).

We maken gebruik van afbeeldingen in kleur en monochroom om het kleurverloop te controleren. Met enkele eenvoudige foto's bekijken we ook de helderheid en de kleurvariaties. Verschillende testbeelden zijn beschikbaar als download, zoals de tests voor het kleurverloop. Gebruik een geschikte software om deze beelden na het downloaden weer te geven, zoals software voor beeldbewerking – die levert namelijk een exacte kleurweergave. Nogmaals: in veel gevallen kunnen kleuren niet goed worden weergegeven in een browser, dus houd hier rekening mee. (Er zijn momenteel maar een paar browsers die passend kleurenbeheer ondersteunen, zoals Safari en Firefox 3.x.)

Reset uw LCD naar de fabrieksinstellingen en kies Adobe RGB of sRGB als kleurruimte, voordat u de visuele controle van de weergavekwaliteit uitvoert. Als uw monitor deze mogelijkheid niet biedt, stel dan de kleurtemperatuur in op 6500 K en de gammawaarde op 2,2. Als het niet mogelijk is om de kleurtemperatuur en de gammawaarde in te stellen, pas dan de helderheid en het contrast zo aan dat de afbeeldingen beter te zien zijn. Als u werkt in een LCD-omgeving waarvan de kleuren al gekalibreerd zijn, laat dit dan zo.

Bij de meeste LCD-monitoren duurt het na het inschakelen even, voordat de weergave stabiel is. Wacht daarom minimaal een half uur met het uitvoeren van de test. (De meeste EIZO-monitoren vormen hierop een uitzondering, omdat ze zijn voorzien van een in-house ontworpen dimfunctie en al kort na het inschakelen stabiel zijn.)

Stel de voet van de monitor zo in dat de verlichting in uw werkruimte niet wordt gereflecteerd op het display. Dit is vooral van belang bij displays zonder ontspiegeling, omdat die sterk reflecteren. Weerspiegeling van omgevingslicht maakt de visuele controle lastiger. Het beste kunt u de controle 's nachts uitvoeren, zonder verlichting in de ruimte. Scherm ook omgevingslicht zoveel mogelijk af. Dit geldt niet alleen voor het testen van displays zonder ontspiegeling, maar ook voor de ontspiegelde uitvoeringen.

Voor dit artikel hebben we de EIZO FlexScan-LCD SX2462W (breedbeeld LCD-display van 24,1 inch) getest.

Bij de weergave van de testbeelden (de lastigere) op de FlexScan SX2462W waren alle letters bij nauwkeurige observatie te herkennen en leesbaar. Dit spreekt voor het hoge niveau van de beeldkwaliteit.

Bij LCD's is het relatief eenvoudig om de weergave van het kleurverloop op het oog te controleren. Aan de hand van de weergegeven kleur- en grijstintverlopen is te zien of het volledige beeld gelijkmatig wordt weergegeven. Als de kleuren niet goed verlopen, is dit te zien aan diverse effecten waar u op dient te letten: wegvallende schaduwen in donkere beeldpartijen, uitlopen van het licht in lichte beeldpartijen, streepvorming (zowel verticaal als horizontaal) in het middelste kleurbereik en verkleuringen.

Hieronder ziet u afbeeldingen met verloop in de kleuren en grijstinten. Iedere afbeelding is beschikbaar voor drie verschillende resoluties (1280 × 800, 1680 × 1050 en 1920 × 1200). Als u op de afbeelding klikt, krijgt u deze in de bijbehorende resolutie te zien. Download nu de testbeelden in de resolutie van uw huidige LCD. Het kleurverloop kan variëren tussen staande en liggende weergave. Daarom verdient het aanbeveling om de testbeelden te draaien en ze zowel staand als liggend te bekijken.

Kleurverloop in 16 stappen (eenvoudig niveau)

In deze testafbeelding verlopen de kleuren rood, groen, blauw, cyaan, magenta en geel in 16 stappen naar wit of zwart. Dit is een eenvoudige test. Daarom is te verwachten dat de onderverdeling van de kleurbalken in 16 segmenten in de meeste omgevingen zichtbaar zal zijn.

Kleurverloop in 64 stappen (gemiddeld niveau)

Hier verlopen de kleuren rood, groen, blauw, cyaan, magenta en geel in 64 stappen naar wit of zwart. Iedere kleurbalk is onderverdeeld in 64 rechthoekige segmenten. Met dit hoge aantal niveaus wordt het voor veel LCD-monitoren waarschijnlijk lastiger om de grenzen tussen deze segmenten gedifferentieerd weer te geven, vooral bij de bereiken die dicht bij de primaire kleur liggen.

Traploos kleurverloop (moeilijkheidsgraad: hoog)

Hier verlopen de kleuren rood, groen, blauw, cyaan, magenta en geel traploos naar wit of zwart met behulp van 256 verschillende overgangen. Het is vanaf een afstand niet mogelijk om de naast elkaar gelegen kleuren te onderscheiden. Als u echter een LCD heeft met een uitstekend kleurverloop, zult u zien dat als u de kleuren precies bekijkt, deze zijn onderverdeeld in dunne rechthoekige segmenten.

Grijskleurverloop (moeilijkheidsgraad: laag – hoog)

In deze afbeelding verlopen grijstinten van zwart naar wit. De afbeelding is onderverdeeld in 5 liggende balken. Van boven naar beneden zijn deze traploos en vervolgens resp. onderverdeeld in 128, 64, 32 en 16 grijstinten. Waarschijnlijk zijn alle afzonderlijke segmenten in de onderste balken met 16 en 32 kleurniveaus goed te zien, maar is het op sommige plaatsen in de balken met 64 en 128 grijstinten lastiger om de segmenten van elkaar te onderscheiden. Met dit testbeeld voor grijstinten kunt u bovendien ook controleren of het grijsverloop verkleurd is.

Op een gemiddeld LCD-display neigen grijstinten die dichter bij zwart liggen, ernaar om te verdwijnen in de schaduw. Grijstinten die dichter bij wit liggen, worden in vergelijking nauwkeurig afgebeeld. Als u het contrast kunt wijzigen in het OSD-menu van uw LCD, probeer dan om dit trapsgewijs te verlagen. Met een lager contrast kunnen de tintovergangen vaak nauwkeuriger worden weergegeven, terwijl ze anders als schaduwmassa of bijtend licht waargenomen zouden worden.

De kans is groot dat bij de meeste LCD-monitoren een bepaalde mate van streepvorming en verkleuring optreedt in de middelste grijstintsegmenten. De streepvorming bij de middelste grijstinten wordt veroorzaakt door tintsprongen (ontbrekende tintniveaus). Als streepvorming samengaat met verkleuring, wijst dit op onregelmatige RGB-gammacurven. Verdwijnende schaduwcontrasten en scherpe lichtpartijen kunnen vaak direct worden verbeterd met aanpassingen door de gebruiker. Dat is hier echter lastiger.

Als er problemen zijn met kleurverloop kunnen de originele kleuren van de weer te geven afbeelding niet goed worden gereproduceerd op het display. Bij de weergave van films, games of foto's kunnen dan enkele dingen opvallen: ontbrekende kleurdiepte, onnatuurlijke kleurafwijkingen in de middelste kleursegmenten en donkere beeldpartijen waarin het contrast ontbreekt. Daardoor wordt het lastig om dergelijke monitoren in te zetten voor fotobewerking of grafische toepassingen, waarbij de correcte kleurweergave essentieel is.

De vorige tests hadden betrekking op het kleurverloop. Effecten als contrastverlies in donkere beeldpartijen, scherp licht in lichte beeldpartijen en streepvorming in het middelste segmenten van het kleurverloop zijn relatief ongecompliceerd. Of er verkleuring optreedt in een kleurverloop is echter lastiger te herkennen. Daarom willen we hier dieper op ingaan.

Hieronder ziet u een reeks afbeeldingen met zeven subtiel verschillende grijstinten. Slechts één grijstint is neutraal grijs zonder verkleuring. Kunt u herkennen welke grijstint dat is?

De meest rechtse grijstint is zuiver grijs. Als de andere grijstinten er ook correct uitzien, dan functioneert de kleurweergave niet goed. Dit kan verschillende oorzaken hebben, zoals de lichtomstandigheden of de LCD-instellingen.

Als een ruimte bijvoorbeeld wordt verlicht met normale gloeilampen, zien wit- en grijstinten er roodachtig uit. TL-buizen geven wit en grijs vaak een groenige waas. (Daarom zijn er speciale lampen voor kleurbeoordelingen.) Bovendien kunnen wit- en grijstinten roodachtig gekleurd worden, als de kleurtemperatuur van de monitor laag ingesteld is. Een hoge kleurtemperatuur kan juist voor een blauwe kleurnuance zorgen. Zo gebeurt het vaak dat grijstinten uit het beeldbestand niet als zuiver grijs weergegeven worden.

Het tweede grote probleem is dat het menselijk oog (of eigenlijk de hersenen) eenvoudig kan worden beïnvloed door omgevingskleuren. Voor de meeste mensen is het een bekend fenomeen: als u van buiten binnenkomt in een ruimte die met gloeilampen verlicht is, lijkt deze hele ruimte in eerste instantie rood verlicht. Zodra de ogen aan het licht gewend zijn, verdwijnt deze indruk weer.

De volgende afbeeldingen bevatten eenvoudige voorbeelden van optische illusies. Ze laten zien hoezeer omgevingskleuren de menselijke waarneming beïnvloeden.

Omdat het menselijk oog zich aan allerlei omgevingsomstandigheden aanpast, is het zelfs voor experts extreem lastig om alleen op basis van een visuele controle kleurtinten nauwkeurig van elkaar te onderscheiden. Duidelijke kleurafwijkingen zijn wel zichtbaar, maar subtielere verkleuringen worden simpelweg niet opgemerkt.

In de praktijk is het echter extreem belangrijk dat de beeldweergave van de monitor niet wordt aangepast resp. dat beeldmateriaal niet wordt bewerkt, als er dergelijke verkeerd herkende tinten weergegeven worden. Bij sommige monitoren is het mogelijk om de RGB-waarden afzonderlijk aan te passen. Dit luistert echter bijzonder nauw. Willekeurige veranderingen veroorzaken namelijk een onherstelbaar verlies van de kleurbalans. Door neutrale grijs- en wittinten af te beelden en deze als houvast te gebruiken, kunnen de kleurinstellingen van beeldgegevens effectief worden aangepast.

In deze test controleren we het kleurverloop met behulp van enkele testafbeeldingen die onderling licht verschillen. Hieronder ziet u een kleurproef in een spectrum van bleke kleuren, met verloop naar een donkerder en lichter bereik. De kleursegmenten zijn zo gerangschikt dat het op een LCD met onvoldoende kleurverloop niet mogelijk is om de overgang tussen aangrenzende segmenten te onderscheiden.

Kleurverloopafbeelding voor het lichte kleurbereik (moeilijkheidsgraad: gemiddeld)

In deze afbeelding verlopen de kleuren stapsgewijs van vrijwel witte pasteltinten naar nuances die nog dichter bij wit liggen. Hoe lichter de kleurnuances (dus hoe dichter ze bij de kleur wit liggen), des te lastiger wordt het om de grens tussen de aangrenzende kleuren te zien.

Kleurverloopafbeelding voor het donkere kleurbereik (moeilijkheidsgraad: hoog)

In deze afbeelding verlopen de helderheid en kleur stapsgewijs. Hoe donkerder de kleurnuances (dus hoe dichter ze bij de kleur zwart liggen), des te lastiger wordt het om de grens tussen de aangrenzende kleuren te zien.

In de afbeelding op de vorige pagina kon u waarschijnlijk het volledige plaatje zien. In dit geval kan het echter zijn dat afzonderlijke delen niet goed zichtbaar zijn. Zoals gezegd worden kleurnuances die dichtbij zwart liggen, op LCD-displays vaker weergegeven als eenvormige schaduw. Dergelijke nuances zijn bijzonder lastig uit elkaar te houden.
Omdat enkele beeldpartijen niet zichtbaar zijn, worden fijne kleurnuances in bijvoorbeeld huidskleuren mogelijk niet goed weergegeven bij de fotobewerking – ook als de hoeveelheid niet te onderscheiden nuances varieert van persoon tot persoon. Gebruikers die waarde hechten aan een nauwkeurige kleurweergave, moeten hier rekening mee houden als ze hun LCD willen vervangen of overwegen om een extra monitor aan te schaffen.

Tijdens het testen van het kleurverloop kunt u tegelijkertijd en heel eenvoudig ook de variaties in helderheid en kleur visueel controleren. Bij helderheidsverschillen is de helderheid niet overal op het display exact hetzelfde. Dit is al snel te zien als u een volledig scherm gebruikt om documenten te schrijven of tabellen te bewerken. Afwijkingen in kleur zijn lastiger te zien dan helderheidsverschillen. Ze leiden tot kleurvervaging op het display. Bij grafische toepassingen worden de kleuren onnatuurlijk weergegeven en heeft de reproduceerbaarheid van kleuren te lijden.

Ieder LCD-display beschikt in bepaalde mate over helderheidsverschillen en kleurvariaties, maar bij veel apparaten is dit duidelijker, wanneer de helderheid verlaagd wordt. Als we een reeks LCD's vergelijken, komen er behoorlijk verschillende afwijkingen naar voren tussen de apparaten. Dit is dus een punt waar u rekening mee dient te houden.

Helderheids- en kleurvariaties kunt u controleren met behulp van de standaardfuncties van Windows of Mac OS X. Hiervoor hoeft u alleen uw bureaubladafbeelding in te stellen op “Grijstinten” en het scherm vanaf een afstandje te bekijken. Het beste kunt u deze test uitvoeren door de achtergrond achtereenvolgens in te stellen op zwart, wit, grijs en vervolgens op 100% rood, groen, blauw, cyaan, magenta en geel. Als laatste kiest u een bleke kleur uit die bijna wit is.

Bij deze test ziet u wellicht dat de displayvariatie bij de grijstinten en bijna-witte bleke kleuren groter is dan verwacht. Normaliter is het midden van een LCD-display het helderste en wordt het display naar de hoeken toe steeds donkerder. Als er geen groot verschil te zien is tussen de helderheid in het midden van uw display en de randen, heeft u dit probleem niet. Er zijn echter ook monitoren waarbij dit verschil behoorlijk opvalt.

Deze test is ook bijzonder effectief om te controleren of er pixels ontbreken in het display (normale verlichting/onverlichte ruimte). Controleer de weergave van het geheel zwarte scherm het beste in een verduisterde omgeving, bijvoorbeeld 's nachts met alle lampen uit. Zelfs als u in een verlichte omgeving het gehele display als uniform zwart hebt waargenomen, kunt u in een donkere omgeving in sommige beeldpartijen variaties zien in de vorm van “lichtlekken”.

De LCD's die tegenwoordig op de markt zijn bieden met een kijkhoek van 180° in horizontale en verticale richting bijzonder veel vrijheid.

Een brede kijkhoek betekent echter alleen dat het scherm “zichtbaar” is. Voor de specificatie van de kijkhoek mag het woord “zichtbaar” worden gebruikt totdat het weergavecontrast bij observatie van opzij onder de 10:1 of 5:1 komt. (Hoe groter de kijkhoek, des te sterker vermindert het contrast.) Dat betekent dat er bij het bepalen van de kijkhoek geen rekening gehouden wordt met de gelijkmatigheid van de weergave in het midden en aan de randen van het scherm, of met de mate van kleurafwijking bij een grotere kijkhoek.

Binnen het ideale kijkhoekbereik zijn de helderheid en kleur zeer gelijkmatig over het display verdeeld en treden slechts minimale kleurafwijkingen op, zelfs bij een licht schuine kijkhoek. De kijkhoeken die worden opgegeven bij de technische specificaties van een monitor, zeggen eigenlijk niet zo heel veel. Toch kunt u de kijkhoek beoordelen aan de hand van het soort LCD-display. IPS-panelen bieden ook bij een grotere kijkhoek de minste afwijking qua helderheid of kleur, dicht gevolgd door VA-panelen. Een IPS- of VA-paneel geldt op zich al als kenmerk voor een kwaliteitsmonitor, dus vaak wordt deze technologie vermeld in de productbeschrijving of in de technische specificaties. Bekijk de productbeschrijvingen van verschillende apparaten dus goed.

De meeste monitoren gebruiken namelijk de voordeligere TN-panelen. Als het gaat om de afwijkingen in helderheid en kleur onder een grotere kijkhoek, haalt de weergavekwaliteit van een TN-paneel het niet bij die van IPS- en VA-panelen. Een lichte afwijking in de kijkhoek verandert de kleurweergave al direct en leidt tot een compleet andere weergave afhankelijk van de richting – horizontaal of verticaal – van de afwijking. Als de technische specificaties verschillende kijkhoeken vermelden voor horizontale en verticale afwijkingen, dan heeft de monitor een TN-paneel.

U kunt de afbeeldingen voor het controleren van kleurverloop en grijstinten zonder problemen gebruiken om de kijkhoek te beoordelen. Geef een afbeelding weer op volledig scherm en bekijk het recht van voren. Controleer of de helderheid en de kleuren boven, onder in het midden en aan de randen van het display links en rechts gelijkmatig lijken. Wijzig dan stapsgewijs uw kijkhoek ten opzichte van het display en let erop hoe de helderheid en kleurstelling daarbij veranderen. Als u deze test uitvoert met de testafbeeldingen en ook met fotobestanden, zijn de verschillen in de weergave beter te zien.